Recht op de stad is begin 2021 opgericht uit onvrede met de Woonvisie en het sloop- en gentrificatiebeleid dat daaruit volgt. Daarnaast zien we dat het tekort aan betaalbare woningen en andere problemen heel veel Rotterdammers treft. We presenteerden vorig jaar ons ‘betere plan voor wonen in Rotterdam’ waarin wij pleiten voor een nieuwe koers in het woonbeleid. Helaas zien we dat de nieuwe coalitie in haar akkoord voor 2022-2026 vooral wil doorgaan op de oude lijn. De voorgestelde plannen zijn ontoereikend om de vele verschillende problemen aan te pakken. We dringen erop aan om het woonbeleid te herzien en daarbij het recht op huisvesting voor de huidige en nieuwe Rotterdammers centraal te zetten.
De coalitie zegt de komende jaren vooral te gaan inzetten op de uitvoering. Veel plannen in het akkoord zijn niet concreet gemaakt. De precieze uitwerking en uitvoering zal bepalen of deze plannen de komende vier jaar daadwerkelijk positief bijdragen aan een stad waar het fijn en betaalbaar wonen is voor iedereen. Recht op de stad en veel andere Rotterdammers zijn daar graag bij betrokken. Op zeven punten doen we de volgende aanbevelingen.
1. Een Rotterdam zonder dakloze mensen en precair wonenden
Woonbeleid zonder aandacht voor de duizenden mensen die (dreigend) dakloos zijn of precair wonen. Toch zijn zij de vergeten groepen in het coalitieakkoord dat ons ‘één Rotterdam’ belooft. Het is teleurstellend om te constateren dat de coalitie de meest kwetsbare groepen in de kou laat staan, onder hen niet alleen ongedocumenteerde mensen en arbeidsmigranten, maar ook mensen die scheiden of hun baan verliezen en de vele huurders die te duur, tijdelijk of onzeker wonen. Het is een hardvochtig beleid om vluchtelingen te zien als een last en te weigeren hen te huisvesten.
Vaak ervaren kwetsbare mensen op meerdere fronten problemen, maar in veruit de meeste gevallen staat een gebrek aan (vaste) huisvesting op nummer 1. Dat vraagt om een integrale, niet-verkokerde hulpverlening, en een herziening van de urgentievoorwaarden. De coalitie moet een duidelijke tijdlijn uitzetten om dakloosheid uit te bannen voor 2030. Breid de bewezen effectieve Housing First-aanpak uit en voorkom dakloosheid door het tegengaan van huisuitzettingen, schulden en armoede en het bevorderen van woonzekerheid en huurbescherming (met een minimale opzegtermijn van drie maanden), ook in de particuliere huursector.
2. Herzie uitgangspunt Woonvisie
De coalitie kondigt aan de Woonvisie te herzien. De aankondiging is te weinig concreet om te beoordelen, maar uit het feit dat een ‘divers woningaanbod’ en ‘wooncarrière’ nog steeds centraal staan leiden we af dat het uitgangspunt van de Woonvisie, ‘wijken in balans’, overeind blijft. We hebben herhaaldelijk opgeroepen om juist dit uitgangspunt te herzien, zodat er gebouwd wordt voor en met huidige en nieuwe Rotterdammers vanuit het uitgangspunt ‘stad voor iedereen’. Dit geldt ook voor de pijler ‘Wonen’ van het NPRZ. Verder pleiten wij voor het behoud en vergroten van het aantal woningen in de sociale sector, gezien de betaalbaarheidscrisis voor veel mensen met een laag en middeninkomen en de lange wachtlijsten voor sociale huurwoningen.
Er is nooit onderzoek gedaan naar mogelijke mensenrechtenschendingen in de Tweebosbuurt, een oproep die vijf Speciale Rapporteurs van de Verenigde Naties deden in juni 2021. De Rapporteurs spraken ook hun zorgen uit over de Woonvisie en het NPRZ. We roepen de coalitie op om alsnog onderzoek te laten doen naar de gebeurtenissen in de Tweebosbuurt, onder andere door mensenrechtenexperts en de Rotterdamse Rekenkamer.
De huidige Woonvisie is vooral een visie op de woningvoorraad, terwijl we een visie op wonen nodig hebben, waarin het recht op huisvesting centraal staat en alle aspecten van dat recht – onder meer betaalbaarheid, beschikbaarheid, woonzekerheid, kwaliteit, toegankelijkheid, zeggenschap, non-discriminatie en rechtsbescherming – aan bod komen. Te veel Rotterdammers genieten geen woonzekerheid. De gemeente moet hier zelf ook voortrekkersrol in nemen en stoppen met de samenwerkingen met antikraakbureaus en op een ethisch verantwoorde manier met haar leegstand omgaan. Breid de gratis huurteams uit naar alle delen van de stad en maak juridische ondersteuning ook beschikbaar voor tijdelijke huurders. Zorg ervoor dat de regels voor verhuurders niet vrijblijvend zijn en huisjesmelkers geen kans meer krijgen. Maak leegstand voor eigenaren duur en maak die woonruimte beschikbaar voor huisvesting van urgent woningzoekenden.
3. Versterk de koppeling tussen woonbeleid en klimaatbeleid
Het is hoopvol dat de nieuwe wethouder voor wonen en bouwen ook klimaat in haar portefeuille heeft. Maar voor wie klimaatverandering een halt wil toeroepen, is het onnodig slopen van bouwkundig goede gebouwen niet uit te leggen. Inzetten op verduurzaming en een isolatie-offensief is dan ook niet voldoende. Vanwege de hoge CO2 emissies en afvalstromen die vrijkomen bij slopen, is dat in toenemende mate onverantwoord, zeker als het om relatief energiezuinige woningen met een goed energielabel gaat, zoals in de Pompenburg. Zet in plaats van sloop in op renovatie en dan in eerste instantie van het corporatiebezit met de slechtste energielabels. Bij plannen voor grootschalige aanpak van woningen of herstructurering, moet een vergelijking van de duurzaamheidseffecten voor renovatie versus sloop-nieuwbouw standaard onderdeel zijn van de planvorming, waardoor vaker gekozen zal worden voor renovatie. Wij pleiten voor het behoud van de Pompenburgflat.
4. Versterk en verbreed het Rotterdams sociaal statuut
Vertrekkend wethouder Kurvers heeft in 2021 een start gemaakt met het Rotterdams sociaal statuut, waarin de positie en rechten worden vastgelegd van bewoners die te maken krijgen met grootschalige sloop- of renovatie van hun straat, blok of buurt. Het is goed dat deze coalitie dat wil voortzetten. Maar het moet verder gaan dan ‘participatie’ voor huurders. Zet in op volwaardige zeggenschap en maak dit ook mogelijk voor particuliere huurders, bewoner-eigenaren en tijdelijke huurders die te maken krijgen met herstructurering. Vermijd het gebruik van oneigenlijke middelen zoals de Wet voorkeursrecht gemeente en onteigening voor sloop. Ga met bewoners in gesprek en bied hen de mogelijkheid om bij te dragen en te blijven als zij dat willen. Het recht op terugkeer voor bewoners in hun eigen buurt tegen een betaalbare huur moet centraal staan. Wij pleiten hiervoor in het complex Violier-Rozemarijnstraat in Bloemhof.
Zeggenschap voor bewoners realiseren vraagt ook om transparantie. De prestatieafspraken moeten te allen tijde volledig openbaar zijn. Datzelfde geldt voor overeenkomsten tussen ontwikkelaars, corporaties en de gemeente. Maak ook de unsollicited proposals openbaar en laat Rotterdammers erover mee beslissen.
5. Bouw meer in het sociale en middensegment
Recht op de stad pleit voor een verdeelsleutel van 40% sociaal, 40% midden en 20% hoger/top voor nieuwbouw. In de afgelopen jaren werd de helft van de nieuwbouw in het hogere en topsegment gebouwd. Het aanbod was hiermee veel groter dan de vraag: er bleken veel dure nieuwbouwwoningen leeg te staan. Hoewel in het akkoord wordt erkend dat er een tekort is aan betaalbare woningen en de prijzen de pan uit stijgen, kiest deze coalitie er niet voor om daadwerkelijk meer in het betaalbare segment te bouwen. De huidige verdeelsleutel van 20% sociaal, 30% midden, 30% hoger en 20% topsegment blijft in de komende vier jaar nagenoeg hetzelfde: het middensegment gaat naar 35%, het topsegment naar 15%. Dit strookt niet met de keuze om te bouwen “vooral voor starters, sociale stijgers in de wijk, studenten, mensen met een kleine beurs en mensen met een middeninkomen”: voor deze groepen blijft bijna de helft van de nieuwbouw onbereikbaar en voor een deel van deze groepen is ook het middensegment te duur. De belofte om pas vanaf 2026 meer in het sociale en middensegment te gaan bouwen past niet bij de wooncrisis die nu urgent is.
De coalitie wil de sociale grondprijzen verhogen. Dit maakt het realiseren van goede sociale woningbouw moeilijker. Het plan is al eerder geopperd door D66, Leefbaar Rotterdam, VVD. Wij riepen toen al op om actief grondbeleid te maken, in plaats van het ene gat te dichten met het andere. De betaalbaarheid van koop –en huurwoningen kan grotendeels opgelost worden door te werken met erfpachtconstructies.
Ondertussen worden, bijvoorbeeld in het centrum maar ook in andere wijken, veel betaalbare sociale huurwoningen geliberaliseerd. Zo verdwijnt het sociale segment uit sommige wijken. De coalitie lijkt zich onvoldoende bewust van het effect van het fors opdrijven van huurprijzen: door de hoge woonlasten verhuizen mensen zo snel mogelijk weer. Sociaal wordt er niks opgebouwd in zo’n wijk en dat heeft negatieve impact op de leefbaarheid.
6. Beëindig de Rotterdamwet
Het vorige college heeft ervoor gekozen de inzet van de inkomenseis van de Rotterdamwet (artikel 8) niet te verlengen. Het is onduidelijk of de coalitie deze lijn doorzet. In elk geval kondigt het akkoord aan om door te gaan met ‘selectief toewijzen’, iets dat ook kan via het voorrang verlenen aan groepen met bepaalde sociaaleconomische kenmerken (artikel 9). We wijzen erop dat het effect van op deze manier voorrang verlenen hetzelfde is als het uitsluiten van mensen met een kwetsbare sociaaleconomische positie, iets dat indirect mensen met een migratieachtergrond en mensen met een beperking of chronische ziekte harder raakt.
De coalitie zegt open te staan van andere instrumenten die hetzelfde bereiken. Die alternatieven zijn er. In een stad waar geen plek is voor uitsluiting, zoals we in het akkoord lezen, moeten alternatieve oplossingen die geen inbreuk maken op rechten en geen groepen uitsluiten de voorkeur krijgen boven de Rotterdamwet.
7. Schep coöperatieve condities
Voor coöperatieve woonvormen reserveert het college een gelijk bedrag als het actieplan van de afgelopen jaren. Dat bood echter weinig echte kansen, en bouwde onvoldoende aan goede condities voor succes. Wil het college hier écht iets mee, dan is een nieuw beleid nodig. We herinneren D66 en DENK aan het manifest ‘coöperatieve condities’ dat zij voor de verkiezingen mede-ondertekenden, en dagen de wethouder uit hierin haar ambities om te zetten in passend, nieuw beleid.
