Lees de brandbrief op de website van Woonopstand

Foto: Simon Kentgens (Woonopstand, 17 oktober, Rotterdam)

Op 16 en 18 november was er gelegenheid voor burgers om bij de gemeenteraad in te spreken over de Rotterdamse omgevingsvisie. Het college van B en W heeft afgelopen juli een voorstel gedaan voor de omgevingsvisie, ‘De Veranderstad, werken aan een wereldstad voor iedereen’.

Mustapha Eaisaouiyen van Recht op de stad sprak in over de voorgestelde omgevingsvisie, voor het deel dat gaat over wonen. De voorgestelde omgevingsvisie houdt de uitgangspunten van de huidige Woonvisie 2030 in stand en biedt dus geen antwoord op de groeiende wooncrisis. Het beleidsdoel ‘wijken in balans’, wat betekent dat een groot deel van de goedkope woningen verdwijnen en worden vervangen door duurdere woningen, vooral op Zuid, wordt ook in de omgevingsvisie benoemd.

Zorgen over ‘moderniseringslocaties’

Recht op de stad maakt zich zorgen over het voorstel in de omgevingsvisie om alle ‘focuswijken’ aan te wijzen als ‘moderniseringslocaties’ (op pagina 105). In de eerste conceptversie ging het alleen om de ‘focuswijken’ op Zuid, in de huidige conceptversie zijn daar de ‘focuswijken’ in West aan toegevoegd. In een eerdere conceptversie van de omgevingsvisie (p. 153) staat het aanwijzen nodig zou zijn voor de “grondige aanpak” van 35.000 woningen die onder het NPRZ vallen. “Grondige aanpak” wil zeggen “sloop nieuwbouw, kluswoningen of samenvoegen.”

In de toelichting van wethouder Kurvers (p. 7, pdf hier) wordt duidelijk dat het aanwijzen van wijken als ‘moderniseringslocatie’ nodig is om onteigening en de Wet voorkeursrecht gemeenten (Wvg) te kunnen toepassen. De Wvg betekent dat huiseigenaren hun woning alleen nog mogen verkopen aan de gemeente. Hierdoor heeft de gemeente meer mogelijkheden voor het duurder maken van woningen, bijvoorbeeld door slooprenovatie of samenvoegen.

Onteigening en de Wvg worden door de gemeente nu ook al toegepast en we hebben in het recente verleden gezien tot welke ellendige gevolgen onteigening en de Wvg leiden, bijvoorbeeld in de Veldstraat en in de Fazantstraat. Ook in Oud-Carnisse heeft de Wvg geleid tot woede onder bewoners. Het is teleurstellend en onbegrijpelijk dat het college, na het verzet en verdriet dat door deze besluiten is veroorzaakt, niet bereid is een andere weg in te slaan.

Zeggenschap

In zijn inspreekbijdrage zegt Mustapha hierover:

“Het kan dus niet zo zijn dat de gemeente of het NPRZ bepaalde wijken of buurten tot moderniseringsgebied benoemt en vervolgens dat als vrijbrief gebruikt om over de Rotterdammers heen te beslissen. Inmiddels heeft de brancheorganisatie van woningcorporaties Aedes een artikel daarover uitgebracht met de titel ‘Stop met etiketten plakken’. Een citaat:

We weten hoe we wijken anders moeten inrichten

Nee, dat weten we helemaal niet. En dat moeten we ook niet wíllen weten, want dan stellen we geen vragen meer. Wij moeten steeds opnieuw aan mensen in de wijken en buurten vragen wat zij nodig hebben om goed te kunnen wonen en leven. Vanuit oprechte belangstelling. Onze aannames sluiten lang niet altijd aan bij het eigen leven van bewoners (einde citaat).

Kortom: Nothing about us, without us.”

De Wet voorkeursrecht gemeenten en onteigening zijn per definitie geen middelen die uitgaan van participatie, laat staan van zeggenschap van burgers. Met de inzet van de Wvg en onteigening wordt over de hoofden van bewoners heen besloten wat er met hun woonomgeving gebeurt.

Onze visie op wonen

Onze visie op wonen en op stedelijke ontwikkeling hebben wij uiteengezet in ons betere plan voor wonen, waarin het recht op huisvesting centraal staat. Wij pleiten voor ‘wijken voor iedereen’, het creëren van woonruimte op basis van de woonbehoefte van huidige en toekomstige bewoners en het ontwikkelen van wijken met respect voor de sociale en cultuurhistorische waarde van wijken.

Wij pleiten ook voor volwaardige zeggenschap voor bewoners. Dit wordt momenteel door wethouder Kurvers met de woningcorporaties uitgewerkt. Niet voor niets hebben wij erop aangedrongen dat er ook zeggenschap moet zijn voor eigenaar-bewoners en particuliere huurders die worden geconfronteerd met herstructurering van hun wijk. Lees hier de hele inspreektekst van Mustapha.

—

Achtergrond

Wat is een omgevingsvisie? Volgens de Rijksoverheid is dat “één integraal verhaal over de fysieke leefomgeving. Denk aan cultureel erfgoed, water, wonen, milieu, landschap, gezondheid, bodemkwaliteit, mobiliteit, economie en vestigingskwaliteit.” De omgevingsvisie moet tot stand komen op basis van participatie. Alle gemeenten zijn vanwege de nieuwe Omgevingswet, die in werking treedt op 1 juli 2022, verplicht om een omgevingsvisie op te stellen. De Rotterdamse omgevingsvisie ‘De Veranderstad’ zal de in 2007 vastgestelde Stadsvisie voor 2030 (pdf hier) vervangen. De concept-omgevingsvisie kun je hier lezen (pdf).

Het college van B&W houdt zich niet aan afspraken, regels en uitspraken met betrekking tot transparantie over voornemens tot sloop of renovatie van woningen waarbij bewoners moeten verhuizen. Dit maakt het moeilijk voor de gemeenteraad om het woonbeleid te controleren en bewoners weten niet waar ze aan toe zijn. Recht op de stad vraagt de gemeenteraad om de wethouder hierop aan te spreken en volledige openbaarheid te eisen. Wij vragen ons ook af waarom de woningcorporaties tegen het belang van hun huurders in handelen.

Tijdens het inspreken bij de BWB-commissie Bouwen en Wonen op 27 oktober over de Voortgangsrapportage Woonvisie editie 2020 kwam dit in verschillende bijdragen ter sprake. Bewoner Klaas Vis van het Patrimonium’s Hof (Bloemhof) wees de commissieleden erop dat nergens terug te vinden is in welk kader (bijv. NPRZ, Woonvisie) de plannen voor slooprenovatie van de woningen in Patrimonium’s Hof zijn gemaakt.

“Het houden aan afspraken, regels en uitspraken is niet het sterkste punt van dit college en de controle van de raad hierop laat veel te wensen over,” merkte Klaas Vis in zijn inspreekbijdrage op. In de twee overzichten van sloop- en renovatieplannen die de wethouder op verzoek de gemeenteraad maakt, d.d. 1 februari 2019 en 6 oktober 2021, schrijft de wethouder dat het overzicht niet volledig is omdat er over een deel van de woningen “nog communicatie met de bewoners zal plaatsvinden.” Deze woningen zijn echter wél al bekend bij de wethouder.

Dit is echter in strijd met de Wet overleg huurders verhuurders. De Huurcommissie maakt in een uitspraak van 6 maart 2019 (Wohv 072) duidelijk dat “het feit dat de verhuurder het voornemen om de woningen te slopen aan de gemeente heeft voorgelegd, zonder de bewoners voorafgaand over dit voornemen te raadplegen strijdig is met de geest van de Wet overleg huurders verhuurders.” Gelijksoortige uitspraken zijn ook terug te vinden in uitspraken van de rechtbanken in Maastricht en ’s Hertogenbosch. Lees de inspreektekst van Klaas Vis hier.

Namens Recht op de stad wees Gwen van Eijk de BWB-commissie op de geheime afspraken die de gemeente maakte met Woonstad, Havensteder, Vestia en Woonbron over de vermindering van het aantal sociale huurwoningen in 19 wijken. Dagblad010 onthulde in de afgelopen weken de geheime bijlage van de Bestuurlijke overeenkomst Wijken in Balans (te vinden als bijlage bij de inspreektekst).

Deze geheimzinnigheid over plannen is een serieuze ondermijning van elke poging om zeggenschap te regelen. Hoe kunnen bewoners meepraten en meebeslissen over plannen voor hun buurt als er geheime afspraken worden gemaakt?

In de BWB-commissie van 27 oktober is de wethouder hierop aangesproken. Maar in plaats van te erkennen dat er geen geheime afspraken zouden moeten zijn, gaat wethouder Kurvers nu onderzoeken hoe het document heeft kunnen lekken. Ook wil Kurvers weten of de corporaties willen blijven doen alsof de bijlagen geheim zijn, wat zou betekenen dat de vragen van PvdD-burgerraadslid Jaap Rozema over de geheime afspraken niet zullen worden beantwoord.

Op 27 oktober werd in de gemeenteraadscommissie Bouwen en Wonen de Voortgangsrapportage Woonvisie editie 2020 besproken. Recht op de stad en veertien bewoners uit verschillende buurten spraken tijdens de commissie in en uitten hun zorgen over het huidige woonbeleid.

Namens Recht op de stad verzochten Gwen van Eijk en Elizabeth Poot de commissie en de wethouder om de Woonvisie te herzien, te stoppen met lopende herstructureringsprojecten en het verder verkleinen van de sociale woningvoorraad, en volwaardige zeggenschap voor bewoners te regelen.

De Woonvisie kijkt dus niet naar wat er nodig is om de huidige en toekomstige Rotterdammers te huisvesten, maar zet beleid in om een ideaalplaatje van de Rotterdamse bevolking na te streven. Dit beleid brengt doelbewust betaalbare huisvesting voor mensen met een laag inkomen in gevaar.

Het recht op huisvesting betekent dat de overheid in haar woonbeleid juist extra aandacht moet hebben voor de huisvesting van kwetsbare groepen, waaronder mensen die dakloos zijn of dreigen dakloos te worden, mensen met een laag inkomen die zijn aangewezen op de sociale sector, mensen met een beperking en ouderen. Woonbeleid dat tot doel heeft om het aantal betaalbare woningen te verminderen, zoals de Woonvisie beoogt, staat daar juist lijnrecht tegenover.

Uit de Voortgangsrapportage over 2020 blijkt dat het aantal woningen in de sociale sector veel sneller afneemt dan verwacht en dat het doel – namelijk: 60% sociale woningen in 2030 – nu al is bereikt. De prijsontwikkelingen in de particuliere huursector zijn daarin nog niet eens meegenomen, terwijl alle signalen wijzen op enorme huurprijsstijgingen en het beleid daar maar beperkt iets aan kan doen.

Daarmee is het streefgetal uit de Woonvisie voor 2030 nu al volledig gehaald. Het grootste deel van de daling komt door de particuliere sector, koop en huur. Daarmee wordt weer eens bewezen hoe weinig grip de gemeente op deze woningvoorraad heeft.

Misschien biedt dit meer kansen voor de zogenaamde middeninkomens. In elk geval wordt het voor de lagere inkomens en starters steeds moeilijker om een huis in Rotterdam te vinden en dat is wel de groep waar onze stedelijke samenleving  op draait, zoals in de supermarkt, het openbaar vervoer, pakjesbezorgers etc. etc.

Nu verder gaan met het verkleinen van de goedkope woningvoorraad brengt de beschikbaarheid van betaalbare woningen voor lage inkomensgroepen verder in gevaar. Dit alleen zou reden genoeg moeten zijn om de Woonvisie nu te herzien en de geplande vermindering van de sociale voorraad op te schorten.

Wij spraken ook onze zorgen uit over de geheime afspraken die de gemeente maakt met de grote woningcorporaties over de vermindering van de sociale voorraad in 19 wijken, zoals in de afgelopen weken werd onthuld door Dagblad010.

Deze geheimzinnigheid over plannen is een serieuze ondermijning van elke poging om zeggenschap te regelen. Hoe kunnen bewoners meepraten en meebeslissen over plannen voor hun buurt als er geheime afspraken worden gemaakt?

Ook veertien bewoners uit de Tweebosbuurt, Wielewaal, Patrimonium’s hof, Pompenburg, Oostervantkwartier, HKT-blok en de Fazantstraat vertelden hun verhaal aan de BWB-commissie. Alle inspreekteksten zijn op de website van de gemeenteraad na te lezen (zie onder 2.05 alle stukken die betrekking hebben op de Voortgangsrapportage Woonvisie).

Wethouder Kurvers is niet voornemens de Woonvisie te weigeren, ook al gaf hij toe dat jaren geleden niet voorzien was dat de Rotterdamse woningmarkt zich zo zou ontwikkelen. We hopen dat onze bijdragen reden zijn voor een verdere inhoudelijke discussie in de komende gemeenteraadsvergadering over de Woonvisie en dat raadsleden tot de conclusie komen dat de Woonvisie voor 2030 tussentijds moet worden herzien.

Opnieuw heeft het college van B&W een duidelijke boodschap gekregen: zet lopende herstructureringsprojecten in de stad stop, ga met de getroffen bewoners in gesprek, herzie de Woonvisie, ban discriminatie uit en regel volwaardige zeggenschap voor bewoners.

Woonbeleid dat tot doel heeft om het aantal betaalbare woningen te verminderen, zoals de Rotterdamse Woonvisie voor 2030 beoogt, is niet verenigbaar met de verplichting van de overheid om zich in te spannen om het recht op huisvesting te realiseren en te verbeteren. Dit concluderen twee mensenrechtenadvocaten van het Public Interest Litigation Project (PILP) van het Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten (NJCM) in een brief die zij deze week stuurden aan het gerechtshof in Den Haag. Het gerechtshof buigt zich in oktober over het hoger beroep in de rechtszaken over de Tweebosbuurt.

Recht op huisvesting weegt zwaar
De advocaten van PILP-NJCM vragen het gerechtshof om de belangen van de huurders van de Tweebosbuurt doorslaggevend te laten zijn in de belangenafweging. Hun brief is ook relevant voor andere lopende herstructureringsprojecten waarbij sprake is van gebrek aan zeggenschap in de besluitvorming en vermindering van het aantal woningen in het sociale segment, waardoor veel bewoners die een laag inkomen hebben niet kunnen terugkeren naar hun buurt.

In juni riep Recht op de stad het college ook al op om lopende herstructureringsprojecten waarbij sociale huurwoningen verdwijnen en/of bewoners onvoldoende zeggenschap of geen recht op terugkeer hebben, stop te zetten en eerst met bewoners in gesprek te gaan. Het gaat om de sloop-nieuwbouwprojecten in de Tweebosbuurt, Wielewaal, Gerdesia-midden en Pompenburg, en het renovatieproject in Patrimonium’s hof. Aanleiding voor deze oproep was een officiële mededeling van vijf Speciale Rapporteurs van de Verenigde Naties over het Rotterdamse woonbeleid en de sloop van de Tweebosbuurt. Zij uitten hun zorgen over de vermindering van de betaalbare woningvoorraad in de context van de huidige woningnood en de bestaande armoede- en daklozenproblematiek in Rotterdam. Net als de advocaten van PILP-NJCM, wezen de VN-Speciale Rapporteurs op discriminatie, het gebrek aan zeggenschap en de impact van gedwongen verhuizing op het leven van bewoners.

Geen gehoor
Het college heeft tot nu toe echter geen gehoor gegeven aan de oproep om de lopende herstructureringsprojecten te stoppen en eerst in gesprek te gaan met bewoners. Ook heeft het college geen aanzet gedaan om de doelstellingen van de Woonvisie in lijn te brengen met het recht op huisvesting. In haar reactie op de VN-brief, heeft het college de doelstelling van de Woonvisie – de vermindering van de sociale voorraad – verdedigd als noodzakelijk en is het volledig voorbijgegaan aan de serieuze zorgen van de VN-Rapporteurs.

Wethouder Kurvers heeft voor de zomer, in reactie op de VN-brief, aan de gemeenteraad toegezegd een stedelijk Sociaal Statuut op te stellen om de rechten en positie van bewoners die te maken krijgen met herstructureringsplannen te verstevigen. Dit is een belangrijke stap, maar ondertussen weigeren de wethouder en de gemeente om in gesprek te gaan met bewoners die al getroffen zijn door het gebrek aan zeggenschap. Zelfs als genomen besluiten over hun buurten niet zouden kunnen worden teruggedraaid, zou het college zich maximaal moeten inspannen om de consequenties van het gebrek aan zeggenschap te adresseren en zoveel mogelijk te repareren. Op zijn minst moet aan de bewoners die dat willen een terugkeerrecht worden gegarandeerd en moeten zij kunnen meebeslissen over hun toekomstige woonplek en woning. Er is geen reden om de bewoners van lopende herstructureringsprojecten de belofte om zeggenschap beter te gaan regelen, te ontzeggen.

Lopende rechtszaken
Op verzoeken van bewoners van de Tweebosbuurt en de Wielewaal om in gesprek te gaan, verwijzen het college en de gemeente met regelmaat naar lopende rechtszaken, die de mogelijkheden voor een gesprek zouden beperken. Maar ondertussen kiest de gemeente er niet voor om de herstructureringsprojecten in afwachting van de rechtszaken op te schorten. Het kwalijke gevolg hiervan is dat bewoners een legitiem beroep doen op rechtsmiddelen, maar ongeacht de uitkomst van de rechtszaak hun woning en buurt zullen verliezen.

De VN-Rapporteurs benadrukken in hun mededeling de noodzaak om minimaal deze rechterlijk uitspraken af te wachten, voordat onomkeerbare stappen worden gezet. In zowel de Tweebosbuurt als de Wielewaal gaat het bovendien om belangrijke kwesties die alles te maken hebben met het recht op huisvesting en belangrijke nationale wetgeving die dit mede moet borgen (de Woningwet). Desondanks wordt in beide buurten geen pas op de plaats gemaakt met de herstructurering.

In de Tweebosbuurt is in april, in dezelfde maand waarin de gemeente de VN-brief ontving, al begonnen met de sloop van leegstaande woningen, terwijl het hoger beroep over ontbinding van de huurcontracten pas dient in oktober. We benadrukken dat een deel van de huurders door de rechter in het gelijk is gesteld. Het is dan ook zeer ongepast dat Vestia in augustus heeft besloten de rechter te vragen om twee huishoudens die het hoger beroep afwachten voortijdig uit te zetten, zodat ook hun woningen kunnen worden gesloopt.

In de Wielewaal is een deel van de woningen al gesloopt en is de nieuwbouw aangekondigd voor het najaar. De gemeente stelt zich op het standpunt dat de nieuwbouw kan doorgaan omdat het bestemmingsplan na een uitspraak van de Raad van State onherroepelijk is geworden, maar de uitspraak in de cassatieprocedure, die gaat over verkoop van de grond door Woonstad aan projectontwikkelaar BPD, wordt pas verwacht op 1 oktober.

College, ga in gesprek met de bewoners
Tot slot constateren we dat gesprekken met bewoners en bewonersorganisaties die kritisch zijn over de plannen door wethouders, gemeente en woningcorporaties worden afgehouden met als reden dat een deel van de bewoners het wél eens is met de plannen of inmiddels naar tevredenheid is geherhuisvest. Maar volgens mensenrechtenexperts betekent het recht op zeggenschap – als element van het recht op huisvesting – dat moet worden onderkend dat een groep bewoners niet homogeen is en dat er daarom maatwerk geleverd moet worden. Het college moet zich dus inspannen om de verschillende standpunten vanuit de groep bewoners te horen en te adresseren.

Recht op de stad roept het college nogmaals op om de lopende herstructureringsprojecten in de Tweebosbuurt, Wielewaal, Patrimonium’s hof, Gerdesia-midden en Pompenburg op te schorten, de lopende rechtszaken af te wachten en eerst in gesprek te gaan met bewoners, met als doel om de schending van het recht op huisvesting te erkennen en in samenspraak met bewoners zoveel mogelijk te repareren. Daarnaast moeten de Woonvisie en de woonpijler van het NPRZ per direct worden herzien en in lijn gebracht worden met het recht op huisvesting, waarbij beschikbaarheid, betaalbaarheid, woonzekerheid en zeggenschap moeten worden gegarandeerd.

Rotterdam krijgt ruim 40 miljoen euro toegekend van het Volkshuisvestingsfonds om te investeren in de leefbaarheid en verduurzaming van ‘kwetsbare gebieden’. De gemeente heeft daarvoor in mei 2021 een aanvraag gedaan. Het Rijksgeld kan onder meer ingezet worden voor sloop-nieuwbouw, renovatie, samenvoegen, aankoop van woningen en het ombouwen van gebouwen naar woningen.

Uit het advies van de Toetsingscommissie aan de minister van BZK blijkt dat het gaat om woningen in particulier bezit in vier wijken in Rotterdam-Zuid: Hillesluis, Tarwewijk, Carnisse en Oud-Charlois. Met dit bedrag kunnen naar verwachting 391 woningen worden aangepakt (overzicht hier).

Minister Ollongren schrijft in een brief aan de Tweede Kamer: “Herstructurering is een complex vraagstuk en voor een goede aanpak is betrokkenheid van bewoners voorwaardelijk.” Het Rotterdams college van B&W laat in een persbericht weten in overleg te willen met bewoners om het geld optimaal in te zetten en binnenkort met “een plan voor participatie en herhuisvesting” te komen.

Het lijkt erop dat de investering in de vier wijken onderdeel wordt van het Nationaal Programma Rotterdam Zuid. Tot nog toe hebben we helaas veel voorbeelden gezien van herstructurering van buurten en straten waarbij onvoldoende aandacht is besteed aan zeggenschap voor bewoners. Wij hopen dan ook dat het plan van het college voor participatie gericht is het mogelijk maken van volwaardige zeggenschap voor bewoners. Dat betekent dat goede afspraken moeten worden gemaakt over de positie en rechten van bewoners en dat bewoners een beroep moeten kunnen doen op onafhankelijke professionele ondersteuning.

Wij wijzen het college er in dit verband ook op dat de Tweede Kamer vorige week een motie heeft aangenomen waarin de minister wordt verzocht om twee voorwaarden te verbinden aan het verstrekken van Rijksgeld, waaronder ook een bijdrage uit het Volkshuisvestingsfonds: dat zeggenschap voor bewoners goed geregeld is en dat bewoners recht op terugkeer hebben. Deze motie is voortgekomen uit het feit dat een eerdere Rijksbijdrage (in dit geval een korting op de Verhuurdersheffing) in de Tweebosbuurt heeft geleid tot een snel en onzorgvuldig besluitvormingsproces waarin bewoners geen zeggenschap hadden. De Speciale Rapporteurs van de VN uiten hierover in hun mededeling hun zorgen.

Hoewel de minister nog invulling moet geven aan deze motie, dringen we er bij het college op aan hier alvast actief uitvoering aan te geven en deze twee voorwaarden in acht te nemen bij het opstellen van het plan voor participatie en huisvesting. Zoals altijd zijn wij bereid hierover mee te denken. 

2e Carnissestraat, december 2020

De Tweede Kamer heeft een motie aangenomen waardoor voortaan bij financiële steun van het Rijk aan sloop- of renovatieprojecten, zoals uit het Volkshuisvestingsfonds of de korting op de verhuurdersheffing (RVV), de voorwaarde wordt gesteld dat zeggenschap voor bewoners goed geregeld is en dat bewoners recht op terugkeer hebben. Deze motie is voortgekomen uit de VN-brief, waarin de Speciale Rapporteurs hun zorgen uiten over financiële prikkels voor Vestia die hebben geleid tot haastige besluitvorming over de sloop van de Tweebosbuurt.

In het programma Opstandelingen over ‘sloopstad Rotterdam dat op 3 juni werd uitgezonden gaf Vestia-directeur Robert Straver dit ook toe: “Er kwam vrij onverwacht – ik zal het maar even plat zeggen– een flinke zak geld vanuit het Rijk.” Het ging om een korting van 27 miljoen euro op de verhuurdersheffing. Omdat de ‘uitvoeringstermijn’ bijna afliep is er in heel korte tijd besloten tot de sloop van de Tweebosbuurt. Er was geen mogelijkheid tot zeggenschap en bewoners hadden geen recht op terugkeer.

De SP diende de motie in samen met Denk, GroenLinks en PvdA tijdens de TK-vergadering over de woningbouwopgave. Het is nu afwachten hoe de minister hier uitvoering aan zal geven.